ASİ KENARLARINDA

Onca deprem, onca savaş ve onca biçimsiz insan eli değdikten sonra Antakya’nın hala Doğu’nun Kraliçesi kalması elbette mümkün değildi. Asi nehri hala akmasa, şimdi ancak kitaplarda izlerine rastladığımız görkemli Antakya’yı anlamak için cemaatleri tükenme noktasına gelmiş üç beş kilise ve dünyanın sayılı örneklerinden biri olmasına rağmen ilk yerlerindeki muhteşemliğini ancak hayal ettirebilen bir mozaik müzesi dışında tanık bulmak da hiç kolay olmayacaktı.

Yıllar geçtikçe Antakya’yı Doğunun Kraliçesi yapmış özellikler birer birer aşınmış ve adına globalizm denen yeni bir dünya düzeni onun yerel özelliklerine hiç aldırmadan dünyanın herhangi bir yerindeki herhangi bir kente benzetmeye soyunmuş. Oysa günümüzde, üstelik savaş tamtamlarının onca çığırtkanlığına rağmen bin yıl önce bir buçuk milyon insanın yaşadığı bu kent, kendisini hala ayrıcalıklı kılmaya yeten çok sayıda varlığa sahip.

İçinde yaşayanlar tarafından kelimenin olumlu anlamında kanıksanmış bu ayrıcalıklar, bu şehri dışardan görenler için hala şaşırtıcı gelmeye her şeye rağmen devam edecek.

Bu ayrıcalıkların günümüzden yaklaşık 180 yıl önce nasıl olduğunu gösteren önemli bir belge William Henry Bartlett (1809-1854)’in yazdığı -Türkçe’ye “Suriye, Kutsal Toprak, Küçük Asya” diye çevrilebilecek kitabı.

Bartlett’in kitabında Antakya dışında Adana, Tarsus ve Suriye’nin çeşitli yerleri hakkında bilgiler var. İyi bir ressam olarak da bilinen Bartlett yazdığı her bölüme kendi çizimlerini de eklemiş. Kitaptaki bu görseller eski Antakya’yı tarif eden birçok yerde karşımıza çıkmış ya da çıkması olası resimlerden bazıları aslında,,,

Edip Kızıldağlı ise Antakya dışındaki yerler hakkında izlenimlerin olduğu bu kitaptan Antakya ile ilgili olanları cımbızla seçer gibi ayıklamış ve “Asi Kenarlarında” ismiyle Türkçe’ye kazandırmış. Kitabın önsözünde de belirttiği gibi Edip Kızılldağlı “SYRIA, THE HOLY LAND, ASIA MINOR” (1835) ile aslında çok daha önce tanışmış olmasına rağmen ancak on sekiz yıl sonra ciddi bir biçimde ilgilenmeye başlamış. Dr. Edip Kızıldağlı’ya ait Toplam 48 sayfalık kitap 1961 yılında Ankara’da Yargıçoğlu Matbaası tarafından basılmış. Edip Kızıldağlı, okuyuculardan “yalnız birine” ithaf ettiği kitabına altı da şiirini eklemiş: “My Cigarette”, “Mehtere Selam”, “İstanbul”, “Dafnem”, “Tekzip”, “Hatay’a Dönüş”…

Edip Kıızldağlı’nın dahil ettiği bölümler ise şu başlıkları taşıyor:

Hacı yahut Mekke Ziyaretçileri – Antakya Kapılarında

Demirlapı Boğazından Antakya’ya Giriş

Antakya’ya Batı Kapısından Giriş

Beylan Geçidi Muharebeleri

Antakya’da Circis Dib’in Evi

Eski Dafne Sitesi

Denizden Keldağ’a Bir Bakış

Samandağ Yakınında Asi Nehri

Süveydiye’den Antakya’ya Gelirken

Adana’dan Toros Dağlarına Bir Bakış

Hatay’a Dönüş