İOANNİS MALALAS ve CHRONOGRAPHIA
Büyük bir kara kuşun ağzına aldığı et parçasını koyduğu yerde Antakya’nın kurulduğuna ilişkin duyduğumuz efsaneyi ilk dillendirenlerden biri olan İoannis Malalas ya da İoannis Malalae ya da John Malalas, Antakya ve Antakyalılar için günümüze dek ulaşmış çok sayıda bilginin temel kaynaklarından birisi.
Antakyalı bir Yunan zamanbilimcidir İoannis Malalas. Bizans tarihine ilişkin ilk kronolojist olarak kabul edilmekte, 491 ila 578 yılları arasında yaşadığı sanılmaktadır. Kendisine dair çok az bilgi olmakla beraber, 18 kitaptan oluşan Chronographia hakkında dünyanın dört bir yanında araştırmalar yapılmıştır. Aynı şeyi ülkemiz için söylemek neredeyse imkansızdır.
Aslında her biri bugünkü anlamda bir bölüm şeklinde nitelendirilebilecek olan 18 kitabı şu başlıkları taşır:
Kitap 1. Adem Devri
Kitap 2. –
Kitap 3: İbrahim’in Tanrı Bilgisinin Devri
Kitap 4: Yunan Ülkesindeki İmparatorluk Zamanı
Kitap 5: Truvalılar Devri
Kitap 6: Aineias’ın oğlu Askanios’un ve Asurlular İmparatorluğunun Devri
Kitap 7: Roma’nın İnşası ile İlgili Olarak
Kitap 8: Makedonyalılar Devri
Kitap 9: Roma Konsülleri Devri
Kitap 10: Augustus Saltanatı Devri
Kitap 11: İmparator Trajan’ın ve Antakya’daki Üçüncü Felaketin Devri
Kitap 12: İmparator Commodus Devri ve Olimpiyatlar
Kitap 13: İmparator Constantine Devri
Kitap 14: Genç Theodosius Devrinden Genç Leo Devrine
Kitap 15: Zeno Devrinden Anastasios Devrine
Kitap 16: İmparator Anastasios Devri
Kitap 17: İmparator Justin Devri
Kitap 18: İmparator Justinian Devri
İoannis Malalas’ın Antakya’nın Pers işgalinden sonra İstanbul’a yerleştiği sanılmaktadır. Bu düşüncenin en önemli nedenlerinden biri de 18 kitabının sadece sonuncusunun İstanbul’a ilişkin olması ama tüm diğerlerinde (özellikle 10 – 18 arasındaki imparatorlukları anlattıklarında) asıl olarak Antakya’ya yer vermesidir. Nitekim Chronographia’nın, 1986 yılında Melbourne Avustralya’da Bizans Çalışmaları adıyla yürütülen ve çok sayıda kişi tarafından hazırlanan 371 sayfalık İngilizce çevirisinde 180 ayrı sayfada, 370 kez “Antakya” sözcüğü geçmekte, 15 sayfada Asi (Orontes) nehrinden, 29 ayrı sayfada ise Daphne’den söz edilmektedir.
Antakya’ya aşkla bağlı olduğu söylenen bu tarih yazarının yaşadığı dönemin Antakyası dünya üzerindeki üç önemli merkezden biridir ve bu süreç içinde Antakya’da sırasıyla 500, 525, 526, 528, 557, 579, 581, 587, 588 yıllarında birçoğu son derece şiddetli depremler meydana gelmiştir[1]. Bu felaketler içinde en önemlisi 526 yılında Antakya’yı bir daha asla eskisi gibi olamayacak bir biçimde yerle bir ederken, 250 ila 300 bin kişinin ölümüne neden olan depremdir. Bu deprem halen dünyanın görmüş olduğu en acı dört depremden biri kabul edilir.[2] Malalas’a göre Tanrı bu depremle Antakyalıların şehirlerinin ne kadar kalabalık, görkemli, zengin ve cömert olduğunu göstermek istemiştir. Malalas, felaketten üç gün sonraki Pazar günü kentin kuzey kesimi üzerinde bir buçuk saat boyunca bir haç’ın asılı olarak kaldığını rapor etmiştir.[3] Yine Malalas’ın raporlarından öğreniriz ki felaket sonrasında imparator Justine tacını, kızıl elbisesini ve ünvanlarını gösteren bütün simgeleri çıkarmış, Antakya’yı yeniden onarmak için güçlü fonlar hazırlamış ve elçilerini seferber etmiştir.
Malalas’ın günlük tutar gibi hazırladığı kronolojik eserinden sadece bir fikir vermesi için kelimenin tam anlamıyla rastgele seçtiğim 283 senesinde şunlar var: (Kitap 12’de)
- Antoninus Verus’un saltanatından sonra Commodus Augustus 22 yıl 8 ay hüküm sürdü. Orta boy biriydi, açık tenli, griye çalan gözleri, geniş bir yüzü vardı, kalkık burunlu, sağlam göğüslü, kıvırcık saçlı, kirli sakallı, bina heveslisi, dindar biriydi.
- Antakya’da adını Commodium verdiği bir halk hamamı inşa etti. Onun karşısındaki Athene Tapınağı’nı yeniden düzenledi ve bu ikisinin arasında oturakları ve kolonları bulunan Xystos’u yaptırdı. Ve Xystos’un aşağı ucuna Zeus için bir tapınak dikti.
Malalas’ın Chronographia’sı Antakya için eşi bulunmaz bir hazine…
[1] http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/293.pdf
[2] Bu depremlerle ilgili bilimsel bir çalışma, İnşaat Mühendisleri Odası tarafından yayımlanan Türkiye Mühendislik Haberleri dergisinin 2003-1 tarihli 423. Sayısında Kemal BEYEN, Mustafa ERDİK, Cihat MAZMANOĞLU, Zahi EKMEKÇİOĞLU tarafından hazırlanan “Antakya’nın Geçmişten Günümüze Sismik Aktivitesi ve Yapılması Gerekenlerin Bir Uluslararası Konferans Işığında Değerlendirilmesi” başlıklı makale olup; aşağıdaki bağlantıdan ulaşılabilir durumdadır.
http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/293.pdf
[3] http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.1025.7374&rep=rep1&type=pdf
About Post Author
