Seyahat(name)lerdeki Antakya – 21 İBN HAVKAL
Asıl adı Ebü’l-Kâsım Muhammed bin Alî en-Nasîbî olan İbn Havkal 10. yüzyılda yaşamış bir İslam yazarı, coğrafyacı ve seyyahtır. Nusaybin’de doğduğu bilinmektedir. Yaşamının önemli bir bölümü seyahatlerle geçmiştir. Afrika’dan, uzak Asya’ya dünyanın pek çok yerine geziler düzenlemiştir. Suret el-Arz (Yeryüzünün Yüzü) isimli bir kitabı vardır. Belh Okulu’nun kurucusu olan İstahri ile tanıştıktan sonra onun etkileriyle çalışmalarına devam eden İbn Havkal’ın kitabı şehirlerin, dağların resmedildiği haritalar içermektedir.
“Antakya, deniz kıyısında yer alan Romalılara ait çok güçlü bir kaledir. Düzenli bir yerdir ve kendisine bağlı çok sayıda köy vardır. Koyun içinde bulunduğu yer acı veya tuzlu sudur ve ona Konstantina Körfezi ya da Koyu derler. Bu körfezin içinden birisinin denizden ya da başka bir
yerden geçmesini engellemek için bir zincir çekilir (ya da çekilebilir) ve bu körfez Rum Denizi’ne dökülür.”[1] (Not: Müslümanlar Akdeniz’e uzun süreler boyunca Rum Denizi demişlerdir)
Kitabın İngilizce çevirisinin iki ayrı yerinde Antakya’nın “Gherahelin” [2] ve “Gherasim” [3] isimli bölgelerin merkez şehri olduğu yazmaktadır.
Bu kelimeler hakkında ayrıntılı bilgi olmasa da (ya da ben bulamamış olsam da) İbn Havkal’ın Istahri’den etkilendiğini göz önüne aldığımızda bunların Avasım anlamında kullanıldığı sonucuna varabiliriz. Istahri maddesinde de görüleceği gibi Avasım, Müslümanlarla Müslüman olmayan insanların arasında bırakılan tampon bölgedir. Istahri’nin öncülüğünü yaptığı Belh Ekolü Coğrafyacıları Müslümanların yaşadığı coğrafyayı temel almışlardır.
Havkal’ın satırlarında Antakya’nın Şam’dan sonra en hoş yer olduğu, taş tahkimatını bulunduğu; palmiye ve diğer ağaçlarla çevrildiği, ekili arazileri, suyu ve değirmenleri olduğu yazılıdır.[4]
İbn Havkal hakkındaki en önemli kaynaklar arasında seyahatnamenin sadece Türkiye ile ilgili kısımlarına ilişkin Ramazan Şeşen tarafından yapılan çeviri ile çeşitli tarihlerde düzenlenen sempozyum ve kongreleri sayabiliriz. Uluslararası Ortadoğu Kongresi’nde Ramazan Şeşen’in çevirisi hakkında getirilen bir eleştiri kitapta “sözcük, eş dizim, deyimler ve atasözleri çevirilerinde” sorunlar bulunduğu [5] şeklindedir. Turgut Reis ve Türk Denizcilik Tarihi Uluslararası Sempozyumu’nda getirilen bir eleştiri ise doğrudan özgün eserdeki yanlışlara yöneliktir. İbn havkal’ın 10. yüzyıldan kalma seyahatnamesinin tartışılmaz öneminin yanında haritalarında şehir konumlandırmalarda bazı yanlışlıklar olmasıdır.[6] Akdeniz haritası bu tespitler için en belirgin örneği oluşturur.
İbn Havkal’ın Sûretü Bahrü’r-Rûm Haritası[7] (Akdeniz Haritası)
“Bahrü’r-Rûm haritasında Doğu Akdeniz sahilindeki Lazkiye, Trablus, Beyrut gibi şehirler Akdeniz’in güney kıyı şeridinde Mısır’ın devamı gibi gösterilmekte, adı geçen şehirlerle aynı kıyıda bulunan Antakya ise
Akdeniz’in kuzey kıyı şeridinde konumlandırılmaktadır. Haritada Akdeniz’e dökülen nehirlerin isimleri de (Nehrü’l-Murr/Acı Nehir dışında) genellikle verilmemiştir. Ayrıca bu nehirler Suriye sahilinden Akdeniz’e dökülüyormuş gibi kaydedilmiştir.5153 Halbulki Tarsus Çayı Anadolu’nun güneyinden Akdeniz’edökülmektedir. İbn Havkal’ın Bahrü’r-Rûm haritasında Antakya’nın konumu da yanlış gösterilmektedir. (Antakya) ile (Nikia/İznik) ve İznik’in hemen bitişiğindeki göl (İznik Gölü) neredeyse yan yana çizilmiştir. “[8]
Turgut Reis ve Türk Denizcilik Tarihi Uluslararası Sempozyumunun Sonuç Bildirgesinde İbn Havkal’ın seyahatnamesinden hareketle Antakya’ya ilişkin şu bilgilere rastlamak mümkündür:
O dönemde, Antakya ile İstanbul arasındaki yolculuk 8 gün sürmektedir. [9]
“Bizans’ın sahip olduğu en büyük vergi gelirlerinden biri İslam ülkelerinden Trabzon ve Antakya limanlarına gelen gemilerden alınan vergilerdi”[10]
Bizans’ın denizcilik faaliyetlerinden söz edilen bölümde ise Antakya’nın gümrük gelirlerinin yüksek olduğu “dikkat çekici” denilerek ifade edilmiştir. [11]
Kaynakça ve Bağlantılar
- 1. TDV İslam Ansiklopedisi
- 2. Uluslararası Ortadoğu Kongresi (Dil, Tarih ve Edebiyat) 2017, İbn Havkal’ın Suretu’l-Arz Adlı Eserinin Türkçe Çevirisi Üzerine Bir Değerlendirme, Mehmet Sadık Gür, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Bildiriler Kitabı II. Cilt
- 3. Turgut Reis ve Türk Denizcilik Tarihi Uluslararası Sempozyumu (1-4 Kasım 2013) Bildiriler, Cilt 1, İbn Havkal’ın Suretü’l-Arz Adlı Eserinde Akdeniz, Abdulhalik Bakır, Abdulhamit Dündar
- The Oriental Geography of Ebn Haukal, An Arabian Traveller of The Thenth Century, Sir William Ouseley, Londra, 1808
[1] The Oriental Geography of Ebn Haukal, An Arabian Traveller of The Thenth Century, Sir William Ouseley, Londra, 1808, Sayfa 52
[2] Age, Sayfa 44
[3] Age, Sayfa 49
[4] Age, Sayfa 44
[5] Uluslararası Ortadoğu Kongresi (Dil, Tarih ve Edebiyat) 2017, İbn Havkal’ın Suretu’l-Arz Adlı Eserinin Türkçe Çevirisi Üzerine Bir Değerlendirme, Mehmet Sadık Gür, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Bildiriler Kitabı II. Cilt, Sayfa 645
[6] Turgut Reis ve Türk Denizcilik Tarihi Uluslararası Sempozyumu (1-4 Kasım 2013) Bildiriler, Cilt 1, İbn Havkal’ın Suretü’l-Arz Adlı Eserinde Akdeniz, Abdulhalik Bakır, Abdulhamit Dündar
[7] Age, Sayfa 299
[8] Age, Sayfa 302
[9] Age, Sayfa 304
[10] Age, Sayfa 303
[11] Age, Sayfa 309
About Post Author
