Seyahat(name)lerdeki Antakya – 8 Van Egmont – John Heyman
Avrupa’nın kuzeyinde minicik yüzölçümü bulunan bir ülke olan Hollanda bir dönem dünyanın en zengin ülkelerinden biriyken gücünü asıl olarak sömürgecilikten alıyordu.
Ama sömürgecileri gibi dünyayı dolaşan seyyahları da vardı Hollanda’nın. Kimilerinin amacı sadece gezmekti, kimileri de ülkelerinin çıkarlarına hizmet etmek için seyahat ediyorlardı. Onlardan ikisi 18. yüzyılın başlarında Antakya ve çevresini de içine alan bir doğu Akdeniz seyahatine çıkmışlardı.
İşte, “Travels through Part of Europe, Asia Minor, the Islands of the Archipelago; Syria, Palestine, Egypt, Mount Sinai” isimli kitap, isimleri Van Egmont ve John Heyman olan iki gezginin seyahat notlarından hazırlanmıştı.
Hollandalı bir aristokrat ve diplomat olan Johan Aegidius van Egmont 1693 1747 yılları arasında yaşamış, Aralık 1719’da Doğu Akdeniz seyahatine başlamıştı. Ölümünden sonra arazisi kuzeni Cornelis Van Panhuys’a kalmıştı. Panhuys seyyahın el yazısı notlarını kitaplaştırılmak üzere Leiden Üniversitesi’nden Doğu Bilimleri Dilleri Profesörü John Heyman’a ileten kişiydi. (1)
Johan Aegidius van Egmont
Johan Aegidius van Egmont
1667 ve 1737 yılları arasında yaşayan John Heyman ise Leiden üniversitesinde Doğu dilleri profesörü idi ve 1700- 1709 yılları arasında İzmir’de Hollandalılar cemaatinde papaz olarak görev yapmıştı.
Kitabı derleyen kişi ise John Heyman’ın kuzeni John W. Heyman idi.
John W. Heyman iki seyyahın notlarını başka seyyahlardan aldığı bilgilerle birlikte derlediği için hangi tanımlamanın hangi seyyaha ait olduğu net olarak anlaşılmıyordu. Örneğin, Antakya ve çevresine ilişkin gözlemlerin anlatıldığı bölümlerde başvurulan seyyah, tarihçi ve coğrafyacılar arasında Strabo, Josephus, Crutius, Tudelalı Benjamin ve Jacques Bongars da vardı.
1757 yılında Hollandaca olarak kitabın baskısını yapan John W. Heyman kitabın önsözünde iki seyyahın da Hollanda gibi ticarete büyük önem veren bir ülkeden olmaları nedeniyle ziyaret ettikleri yerlerde yapılan ticarete özel bir önem verdiklerini ve gözlemlediklerini, bu konuda çok dikkatli olduklarını ve ticarete ilişkin yaptıkları gözlemleri aktarmanın seyahatlerinin temel prensibi olduğunu yazmıştı. (2)
Antakya ve Çevresi
370 sayfadan oluşan kitabın ikinci cildinin son bölümleri, özellikle 20, 21 ve 24. Bölümler Antakya ve çevresi ile ilgiliydi. Kitabın 20. Bölümü “Journey Through Tortofa, Banias, Jebeli, Latichi or Laodicea, to Antioch” (….), 21. Bölümü ise “Some Account of Antioch. Journey Through Alexandretta to Aleppo” (Antakya Üzerine Bazı Notlar. Halep’e Doğru İskenderun Üzerinden Yolculuk), 24. Bölümü ise “Return to Alexandretta. An Account of the Curdis, and of the Ruins of the Church of Simon Stilites. Tour to Bajas. And Voyage by Sea to Leghorn” (İskenderun’a Dönüş. Kürtler ve Simon Stilites Kilisesi kalıntıları Hakkında Notlar. Payas Turu. Ve Livorno’ya Deniz Üzerinden Yolculuk) başlıklarını taşıyordu.
Kitabın 20. Bölümünde Lazkiye üzerinden Antakya’ya yapılan gezide güzergâh boyunca karşılaşılan Türkmenler ve yaşantıları hakkında da bilgiler verildikten sonra Antakya’ya giriş şöyle anlatılıyordu:
“Bir buçuk saat daha ilerledikten sonra Antakya’ya geldik, sol yanımızda çok geniş, bahçe ve tarlaları sulamak için çok avantajlı olan nehir vardı, su her yere ve hatta kasabanın içine ahşap borularla taşınıyordu. Suyu araziye taşımak için onu kesen üç beş küçük kol ya da kanal vardı.” (3)
Kitabının 21. Bölümü kısa bir Antakya tarihi ile başlıyor ve Strabo ve Josephus gibi eski dönem tarih yazarlarından, coğrafyacılardan alıntılar yapılıyordu.
Atıf yapılan kaynaklardan biri de Jacques Bongars (4) ’dı:
Bongars’dan yapılan alıntıda Antakya’nın “çok güzel ve dikkat çekici bir şehir” olduğu, “en yükseğinde şaşırtıcı bir kale olan dört büyük dağa sahip” olduğu, “360 manastır” bulunduğu, “Biri çok yüksek ve geniş olan, büyük taşlardan inşa edilmiş iki surla” çevrildiği, surların üzerinde 450 adet kule bulunduğu, bu yüzden şehrin “her bakımdan çok güzel ve görkemli bir görünüm” (5) kazandığı bilgileri vardı.
Bir başka ithaf ise Coğrafyacı Strabo içindi.
“Dört Kız Kardeş”
Strabo’dan aktarılan bir bilgiye göre ikisi günümüzde Hatay sınırları içinde yer alan Antakya ve Samandağ (Seleucia Pieria) ile diğer ikisi Suriye sınırları içinde bulunan Lazkiye ile Apamea antik kenti “Dört Kız Kardeşler”i (6) oluşturmaktadır. İkisinden günümüze ancak kalıntıların ulaştığı ancak bir zamanlar Roma İmparatorluğunun, dolayısıyla dünyanın en kalabalık yerleşim yerlerinden olan bu kentlerin Dört Kız Kardeş’i oluşturduğu bilgisi Glanville Downey tarafından hazırlanan “History of Antioch” (7) (Antakya’nın Tarihi) isimli kitapta da verilmiştir.
“Yabani Hayvanlar”
Belen’e gidiş esnasında tutulan notlarda; dağlarda, aralarında sırtlanların, leoparların, boğaların, vaşakların, tilkilerin bulunduğu çok sayıda yabani hayvan bulunduğu bilgisi vardır. Ayrıca “sıçan”a benzetilen, başı, kulakları ve dişleri olan, tavşan büyüklüğünde ama bacakları daha büyük bir “yaratık”tan söz edilmekte ve bu yaratığa ait olduğu iddia edilen figürlerin Yunan madalyalarında sık sık görüldüğü yazmaktadır. (8)
Yine başka seyyahlarda da gördüğümüz bir bilgi olan yöre Rumlarının balık avcılığı iki Hollandalı seyyahın gözlemlerinde ticaret perspektifinden ele alınmış ve Rumların bu ticaretten büyük karlar elde ettiği yazılmıştır.
İskenderun hakkında yazılanlar ise bu kentin o sıralarda 60 haneden oluştuğudur. Ama hane sayısının bunca düşüklüğüne rağmen İskenderun’un tarihin her döneminde taşıdığı önemi o dönemde de İngiliz Konsolos yardımcısı bulundurmasından anlıyoruz.
İskenderun hakkında verilen bir başka bilgi de suyu hakkında “mükemmel” tanımlamasıdır.
1. Christian-Muslim Relations A Bibliographcila History, 13. Cilt, Batı Avrupa (1700 – 1800), David Thomas, John Chesworth, 2019, Sayfa 466-467
2. Travels through Part of Europe, Asia Minor, the Islands of the Archipelago; Syria, Palestine, Egypt, Mount Sinai, 1759, Hollandaca aslından tercüme, Londra, Cilt 1, Önsöz, Sayfa VIII
3. Age, Sayfa 321
4. Bongars 1554-1612 yılları arasında yaşamış bir Fransız akademisyen ve diplomattır, alıntının yapıldığı eserinin adı Gesta dei per Francos
5. Age, sayfa 324
6. Age, Sayfa 323
7 .History of Antioch, Glanville Downey, 1961, Princeton Üniversitesi yayınları, Sayfa 79
8. Age, Sayfa 329
Kaynakça
1. Christian-Muslim Relations A Bibliographcila History, 13. Cilt, Batı Avrupa (1700 – 1800) , David Thomas, John Chesworth
2. Travels through Part of Europe, Asia Minor, the Islands of the Archipelago; Syria, Palestine, Egypt, Mount Sinai, 1759, Hollandaca aslından tercüme, Londra
3. History of Antioch, Glanville Downey, 1961, Princeton Üniversitesi yayınları,
About Post Author
